پژوهشهای علوم قرآن و حدیث




، زهرا محققیان 1 

محمدرضا ستوده نیا *2 


چکیده: 

امروزه یکی از رویکردهای مهم در پژوهشهای مربوط به علم نشانهشناسی، مطالعات بینامتنی است که یادآور تعامل متون با یکدیگر است. این نوع پژوهشها با کشف و تحلیل نشانههای رابط میان متون، به درک بهتر متن و خوانش نو از آن، کمک میکند. پژوهش حاضر درصدد شناخت و تحلیل چگونگی و میزان تأثیر قرآن کریم بر لفظ و محتوای ادعیه صحیفه امام سجاد)ع(، یکی از میراثهای ارزشمند شیعه، است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی است؛ به همین دلیل پس از ارائه مباحث نظری، عملیات بینامتنی صحیفه با قرآن کریم که متن غایب درنظر گرفته شده، تحلیل و بررسی شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که این تعامل، بیشــتر بهصورت نفی متوازی و نفی جزئی اســت و در نمونههای اندکی، نفی کلی به کار رفته است. بنابراین پیوندی ناگسستنی میان سخنان امام و قرآن کریم وجود دارد و امام )ع(، عالوه بر الفاظ قرآن کریم، ضمن تعاملی آگاهانه، از محتوای آیات نیز بهرههای فراوان بردهاند. 

واژههای کلیدی :

امام سجاد(ع)، بینامتنی، تناص، صحیفه سجادیه، قرآن، نشانه شناسی


1.دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران z.mohaghegh89@yahoo.com 

2.دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران bayanelm@yahoo.com  


اصل مقاله

ادامه مطلب


فاطمه علایی رحمانی 1

فهیمه غلامی نژاد 2


چکیده

توبه و استغفار موضوعی است که در نه جالبلاغه و آثار متأثر از آن بسیار به آن

پرداخته شده، از میان آثار متأخر متأثر، کتاب چهل حدیث امام خمینی دیدگاها و

بیاناتی را از امام خمینی در موضوع توبه و استغفار در بردارد، که نشانگر این مسأله

است که امام خمینی از مفاهیم و ادبیات کلام امام علی در موضوع مذکور تأثیر

به سزایی گرفته است. بینامتنیت از جمله روشهای مطالعاتی جدید م یباشد که به

ارتباط و تعامل بین متون م یپردازد؛ بر اساس این نظریه متون و گویندگان آنها

متأثر از یکدیگر بوده و آگاهانه و یا ناخودآگاه از آثار پیش از خود یا معاصر با خود

بهره جست هاند. این پژوهش بر آن است که بینامتنیت نه جالبلاغه را در چهل حدیث

امام خمینی در موضوع توبه و استغفار بررسی نماید، تا بتواند تحلیل نوینی از شیوه

اقتباس و نحوه تأیرپذیری این اندیشمند بزرگ معاصر در تألیفاتش ارائه دهد. با

تأمل در خوانش دو متن، م یتوان به اثبات سیطره و تأثیر فراوان کلام امام علی

بر عارفان و نکته سنجانی همچون امام خمینی دست یافت.با تحلیل و بررسی روند

بینامتنیت دو متن، بیشترین فراوانی به روابط بینامتنی مضمونی و از نوع نفی

متوازی و سپس به روابط بینامتنی لفظی از نوع نفی جزئی تعلق پیدا م یکند.


واژگان کلیدی:

نهج البلاغه، امام علی ، چهل حدیث، امام خمینی(ره)، بینا متنیت، توبه و استغفار.


1. استادیار و عضو هئیت علمی گروه علوم قرآن وحدیث دانشکده الهیات دانشگاه اهراء(س)، تهران.

(f.alaee@alzahra.ac.ir)

2. کارشناس ارشد علوم قرآن وحدیث دانشکده الهیات دانشگاه اهراء)س (، تهران.)نویسنده مسئول(asia1383_2004@yahoo.com)


اصل مقاله

ادامه مطلب



سعیده محمودی 1
 حسین چراغیوش 2*
 محمود میرزاییالحسینی 3
چکیده
گفتمان ( discourse ) بهطورکلی به بافت زبان در مراحل بالاتر از جمله اطلاق میشود. تحلیل گفتمان، یکی ازابزارهای تحلیل متون ادبی است که ارتباط بین ساختارهای گفتمانمدار و دیدگاههای اجتماعی حاکم بر تولید گفتمان را بررسی میکند، تحلیل گفتمان ادبی به عنوان یکی از فروع تحلیل گفتمان به بررسی و نقد متون ادبی از جنبه ساختارهای زبانی و بافت متنی و هماهنگی آنها با بافت موقعیتی میپردازد. نهج البلاغه به عنوان مجموعه سخنانی فروتر از قرآن کریم و فراتر از کلام بشری همواره مورد تحلیل پژوهشگران قرار گرفته است؛ اما یکی از ویژگیهای شایان توجه درباره نهجالبلاغه ویژگی گفتمان ادبی است که به نظر میرسد کمتر مورد پژوهش و بررسی قرار گرفته است، در حالیکه بخشی از زیباییهای کلام امام)ع(، به ارتباط و هماهنگی بین ابزارهای ادبی درون متنی و بافت موقعیتی آنها مربوط است. این پژوهش در پی آن است که با روش توصیفی- تحلیلی و از منظر تحلیل گفتمان ادبی به بررسی یکی از خطبه های مشهور نهج البلاغه به نام خطبة جهاد بپردازد و کوشیده گفتمان ادبی این خطبه را بر اساس تناسب و انسجام بین بافت متن در ساختارهای مختلف و بافت موقعیتی آن تحلیل و تبیین نماید. برآیند پژوهش نشان میدهد که ساختارهای خطبه اعم از ساختار بیرونی که شامل سطح آوایی، سطح نحوی و سطح دلالی میباشد و ساختار درونی که شامل محتوا و عواطف گفتمان است، متناسب و منسجم با بافت موقعیتی آن یعنی کوتاهی و غفلت مخاطب در امر جهاد، در پی برانگیختن احساسات مخاطب و بیدار کردن او از خواب غفلت میباشد.

کلیدواژه ها: تحلیل گفتمان، گفتمان ادبی، امام علی(ع)، خطبة جهاد.

1.کارشناس ارشد زبان و ادبیات عربی دانشگاه لرستان
2. استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه لرستان
3. دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه لرستان
 * نویسنده مسئول Email: Cheraghivash.h@gmail.com


اصل مقاله


محمدجواد محسنی*

چکیده

امروزه با افزایش انتقادهای نظری از رویکرد اثباتگرایی، بسیاری از دانشمندان علوم اجتماعی و انسانی به جای جمعآوری دادههای کمی و تحلیلهای آماری، بر روشهای کیفی تحقیق تأکید میورزند. یکی از روشهای بسیار رایج پژوهشهای کیفی، تحلیل گفتمان انتقادی است. تحلیل گفتمان انتقاد ی، به لحاظ فلسفی مبتنی بر ساختگرایی است که با تأکید بر عاملیت انسانی، واقعیت را به سازههای انسانی تقلیل میدهد. این نوشتار با اشاره به استامات منطقی مبانی سازهگرایانة تحلیل گفتمان انتقادی، به این نتیجه می رسد که این دیدگاه بهلحاظ معرفتشناختی به نسبی گرایی ، سفسطه و ا نک ار شناخت ، نسبیت ارزشی ،خودمتناقض بودن، امتناع صدق و کذب، و امتناع اخلاق منجر میشود.

کلیدواژه ها: گفتمان، تحلیل گفتمان، انتقادی، زبان، قدرت، ایدئولوژی، سازهگرایی.


 * دانشجوی دکتری جامعه شناسی مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی jawadmohseni@gmail.com


اصل مقاله


مطالعه موردی: نقش و جایگاه علی بن ابیطالب(ع) در متون معماری(کتیبه ها) و  فتوت نامه های سده های هفتم تا دهم

نسیم خلیلی 1

مهدی فرهانی منفرد 2


چکیده

این مقاله با هدف مطالعه شخصیت اسطورهای علی بن ابیطالب(ع) در سده های میانه تاریخ ایران و در گستره متداخلی از حوزههای معماری، ادبیات، فرهنگ عامه و تصوف نگاشته شده است. نویسنده با بهره جستن از رویکرد نظریه ادبی بینامتنیت و مبتنی بر روش رولان بارت، متفکر فرانسوی، کوشیده است نشان دهد چگونه وجهی اسطورهای از این شخصیت مهم اسلامی در کنار شخصیت تاریخی ایشان ایجاد و در طول سدهها و از طریق شبکه فرهنگی درهمتنیده ای بازتولید شده است.

کلیدواژه ها: بینامتنیت، رولان بارت، علی بن ابیطالب(ع)، کتیبه ها، فتوتنامه ها.


1. دانشجوی دکتری رشته تاریخ ایران میانه، دانشگاه اهرا(س)، تهران، ایران nasimabk@yahoo.com  رایانامه مسؤول مکاتبات 

2. دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه اهرا(س)، تهران، ایران m.f.monfared@gmail


اصل مقاله



شادی نفیسی 1*

حسین افسردیر 2

چکیده

بینامتنیت از جمله مباحث نوین در حوزه مطالعات ادبی است که به بررسی روابط بین دو متن می پردازد. نظریه پردازان مختلف با خاستگاه ها و تحلیل های متفاوتی به تبیین این روش پرداخته اند. ژنت از جمله مشهورترین نظریه پردازان متأخر در این زمینه است که به تفصیل به طبقه بندی

انواع روابط بینامتنی و تحلیل چگونگی آنها پرداخته است. از بین متون دینی، ارتباط نهج البلاغه با قرآن، به ویژه با توجه به این که امام علی )ع( قرآن ناطق دانسته شده اند و بر معیت ایشان با قرآن تأکید شده است، همواره مورد عنایت شارحان نهج البلاغه بوده است. استفاده از روش بینامتنیت در تحلیل این رابطه، ن هتنها به تعمیق فهم ما از قرآن و نهج البلاغه کمک م یرساند، بلکه به استانداردسازی روش بررسی آنهم کمک م یکند. استفاده از این روش، کارکردهای مختلفی دارد که یکی از آن ها در جهت تصحیح متون است. در این مقاله با این هدف به بررسی نهج البلاغه پرداخته ایم و نشان داده ایم که توجه به این رابطه به شناسایی تصحیف، درج و اضطراب در متن نهج البلاغه کمک می کند. تصحیف گاهی در حرکات واژگان و گاهی در ریشه واژهها صورت گرفته است. ده نمونه از این دو نوع تصحیف در نهج البلاغه یافت شد. آسیب دیگر، درج یک یا چند واژه در متن حدیث بود. در نهج البلاغه دو نمونه از این نوع آسیب وجود داشت. آسیب دیگر اضطراب متن حدیث است. از این نوع آسیب تنها یک مورد در نهج البلاغه یافت شد.

کلیدواژه ها: بینامتنیت، رابطه نهج البلاغه با قرآن، تصحیح متن، تصحیف، حدیث مضطرب،حدیث مدرج.


1. دانشیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران )نویسنده مسئول( shadinafisi@ut.ac.ir

2. دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران h.afsardyr@ut.ac.ir


اصل مقاله



 مهدی غیاثوند

چکیده

اگر در پی آن باشیم که ایدة بینامتنیت کریستوا را در قامت یک هرمنوتیک در نظر آوریم،میتوان گفت که چنین امری از مسیر تحلیل او از سوژة مؤلف/خواننده و از سویدیگر تحلیل او از متن میگذرد. پویایی سوژه از یکسو سوژة در فرآیند و پویایی متن ازسویدیگر -بینامتنیت، متن زایشی و امر نشانهای- به پویایی خوانش و در پی آن تأویل منجر خواهد شد. ثمرة این پویایی چیزی جز کنار رفتن مفاهیمی چون قطعیت معنا، اصالت، یکتایی آن نخواهد بود و تا حدود زیادی فضا برای تکثر خوانشها باز خواهد بود. این نوشتار در اندیشة آن است تا پس از مروری بر عناصر دخیل در شکلگیری مفهوم بینامتنیت و به طور کلی منظومة فکری کریستوا، نظیر مکالمهگرایی باختین، زبانشناسی سوسوری و آراء بارت در باب متن به ترسیم سیمای این هرمنوتیک مورد اشاره بپردازد. هرمنوتیک مذکور، نه پیشنهاد نوعی روش و نه نا ر به معنایی قطعی، یگانه و مؤلف محور است؛ بلکه بر وجوه تاریخی، متکثر و برخوردار از بستر اجتماعی و ی و. . . متن و معنا تأکید کرده و گونهای فهمشناسی مبتنیبر زبانشناسی و روانشناسی ارائه میکند که کاملا در یک فضای پساساختارگرایانه و پست مدرن طرح میشود.

واژگان کلیدی: بینامتنیت، تأویل، امر نشانهای و نمادین، جایگشت، معنازایی، متنزایشی و متن اهری


دانشجوی دکتری فلسفه غرب معاصر،دانشگاه تهران mahdi.ghiasvand@gmail.com


اصل مقاله



پرویز البرزی*

 مسعود منصوری**

چکیده

از جمله رویکردهای برخی زبان شناسان متن و قرآن پژوهان در دهه های اخیر، تلاش برای دستیابی به یک چارچوب زبان شناختی مدون و مناسب برای تبیین ساختار قرآن کریم است .گستردگی و تداخل موضوعات در متن قرآن، ساختار روایی متفاوت ، فراوانی خردمتن ها و پاره متن ها از یک سو، و روابط بسیار پیچیده درون متنی و بینامتنی از دیگر سو، جزو چالش های این رویکرد تازه است. جستار حاضر، با هدف رسیدن به پاسخی درخور این بحث، ضمن توصیف ویژگی های کلان متن و بررسی چگونگی انطباق آن با متن قرآن به بازتعریف بینامتنیت، است، می پردازد. هرچند شواهد گوناگون حاکی از وجود انسجام در کلان متن » که عبارت از یک بینامتنیت حداکثری است، اما عبور از بافت های زمانی، مکانی و موقعیتی در جای جای متن و ساختارشکنی در سبک روایی و تداخل موضوعات، این دیدگاه را تقویت می کند که برای متن قرآن می بایست مدلی بومی ابداع شود، تا بتوان ساختار غیرخطی و انسجام شبکه ای این کلان متن را بهتر آشکار نمود.

واژه های کلیدی: بینامتنیت، کلان متن، خردمتن، پاره متن، گونه متنی، انسجام.


* دانشیار دانشکده زبان و ادبیات خارجی دانشگاه تهران palborzi@ut.ac.ir
** دانشجوی دکتری زبان و ادبیات خارجی دانشگاه تهران (نویسنده مسئول) mansouri4331@yahoo.com  


اصل مقاله



محمد رضا وصفی

سید روح الهی شفییی


چکیده

در این نوشتار، درپی تبیین روشمند جایگاه عهدین در تفسیر قرآن، نخست،دربارۀ الگوی نشانه شناختی بینامتنیت سخن گفته ایم. برپایۀ این الگو، هرمتنی بر اساس متن های پیشین استوار می شود و بدین ترتیب، هستی و پیشینۀمتن و نشانه ها از آنچه تاکنون پنداشته می شد، بسیار ژرف تر و گسترده تراست. متن های دینی و از جمله قرآن کریم نیز از این قاعده جدا نیستند و مفسر توانا باید بتواند از منابع بینامتنی، برای تفسیر قرآن به صورتی بهینه بهره گیرد. در بخش دوم این نوشتار، شایستگی عهدین را برای قرار گرفتن درجایگاه منبعی بینامتنی برای تفسیر بخش هایی از قرآن نشان داده ایم و بدین منظور، ضمن به دست دادن پیشینۀ این ره یافت نو، بدین مسئله پرداخته ایم که پذیرش این نگاه، وماً به معنی راه یابی اسرائیلیات به تفسیر قرآن، پذیرش وثاقت سندی و خاستگاهی الهی همانند قرآن برای عهدین، و نفی دیگر منابع معرفتی برای تفسیر قرآن نیست.

واژه های کلیدی: بینامتنیت، قرآن، عهدین، اسرائیلیات، تحریف


 استادیار دانشگاه تهران mrvasfi@yahoo.com

 دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی srooh_sh@yahoo.com



اسماعیل آذر ١

چکیده

نظریه های بینامتنیت با نام یولیاکریستوا در قرن بیستم شکل گرفت. رویکرداین نظریه در تقابل با نقد منابع مطرح شد. قبل از کریستوا شخصیتهای دیگری در پیشابینامتنیت چون میخائیل باختین با آرای گفتگومندی و چند صدایی با رویکردی نوین در نظریه و نقد ادبی و هنری مطالبی را طرح (polyphony) کرده بودند. در حوزة بینامتنیت هم نظریه های فردینان دوسوسور و چا سندرس پیرس کم و بیش مورد توجه قرار گرفت ولی تمام نظریه پردازان بعد از سوسور وامدار او هستند و بینامتنیت هم نمیتواند در مسیر این تاثیر قرار نگرفته باشد. بنابراین بینامتنیت یک پیامد فردی نیست و آن را باید یک جریان تلقی کرد. بینامتنیت بر این استوار شده که هر متنی دارای یک پیش متن است و انواعی دارد که مهمترین آنها بینامتنیت ریفاتری، ژنی و ژنتی است. در این میان نظریه ژنت بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. او رابطه یک متن بامتن دیگر یا غیر خود را با واژة جدید ترامتنیت نام گذاری و آن را مقید به پنج عنوان کرده است. سرمتنیت، پیرامتنیت، فرامتنیت، بیش متنیت و ترامتنیت. هر کدام از موارد یاد شده اشاره به شیوه های تاثیر یک متن بر متن دیگر دارد که موضوع این تحقیق قرار گرفته است.

کلیدواژه ها: بینامتنیت، ترامتنیت، ژرارژنت، متن، پیشمتن.


١. دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.


اصل مقاله




، زهرا محققیان 1 

محمدرضا ستوده نیا *2 


چکیده: 

امروزه یکی از رویکردهای مهم در پژوهشهای مربوط به علم نشانهشناسی، مطالعات بینامتنی است که یادآور تعامل متون با یکدیگر است. این نوع پژوهشها با کشف و تحلیل نشانههای رابط میان متون، به درک بهتر متن و خوانش نو از آن، کمک میکند. پژوهش حاضر درصدد شناخت و تحلیل چگونگی و میزان تأثیر قرآن کریم بر لفظ و محتوای ادعیه صحیفه امام سجاد)ع(، یکی از میراثهای ارزشمند شیعه، است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی است؛ به همین دلیل پس از ارائه مباحث نظری، عملیات بینامتنی صحیفه با قرآن کریم که متن غایب درنظر گرفته شده، تحلیل و بررسی شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که این تعامل، بیشــتر بهصورت نفی متوازی و نفی جزئی اســت و در نمونههای اندکی، نفی کلی به کار رفته است. بنابراین پیوندی ناگسستنی میان سخنان امام و قرآن کریم وجود دارد و امام )ع(، عالوه بر الفاظ قرآن کریم، ضمن تعاملی آگاهانه، از محتوای آیات نیز بهرههای فراوان بردهاند. 

واژه های کلیدی :

امام سجاد(ع)، بینامتنی، تناص، صحیفه سجادیه، قرآن، نشانه شناسی


1.دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران z.mohaghegh89@yahoo.com 

2.دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران bayanelm@yahoo.com  


اصل مقاله



فاطمه علایی رحمانی 1

فهیمه غلامی نژاد 2


چکیده

توبه و استغفار موضوعی است که در نه جالبلاغه و آثار متأثر از آن بسیار به آنپرداخته شده، از میان آثار متأخر متأثر، کتاب چهل حدیث امام خمینی دیدگاها وبیاناتی را از امام خمینی در موضوع توبه و استغفار در بردارد، که نشانگر این مسأله است که امام خمینی از مفاهیم و ادبیات کلام امام علی در موضوع مذکور تأثیر به سزایی گرفته است. بینامتنیت از جمله روشهای مطالعاتی جدید م یباشد که به ارتباط و تعامل بین متون م یپردازد؛ بر اساس این نظریه متون و گویندگان آنها متأثر از یکدیگر بوده و آگاهانه و یا ناخودآگاه از آثار پیش از خود یا معاصر با خود بهره جست هاند. این پژوهش بر آن است که بینامتنیت نه جالبلاغه را در چهل حدیث امام خمینی در موضوع توبه و استغفار بررسی نماید، تا بتواند تحلیل نوینی از شیوه اقتباس و نحوه تأیرپذیری این اندیشمند بزرگ معاصر در تألیفاتش ارائه دهد. با تأمل در خوانش دو متن، م یتوان به اثبات سیطره و تأثیر فراوان کلام امام علی بر عارفان و نکته سنجانی همچون امام خمینی دست یافت.با تحلیل و بررسی روند بینامتنیت دو متن، بیشترین فراوانی به روابط بینامتنی مضمونی و از نوع نفی متوازی و سپس به روابط بینامتنی لفظی از نوع نفی جزئی تعلق پیدا م یکند.


واژگان کلیدی: نهج البلاغه، امام علی ، چهل حدیث، امام خمینی(ره)، بینا متنیت، توبه و استغفار.


1. استادیار و عضو هئیت علمی گروه علوم قرآن وحدیث دانشکده الهیات دانشگاه اهراء(س)، تهران.

(f.alaee@alzahra.ac.ir)

2. کارشناس ارشد علوم قرآن وحدیث دانشکده الهیات دانشگاه اهراء)س (، تهران.)نویسنده مسئول(asia1383_2004@yahoo.com)


اصل مقاله



خامه گر محمد 

مدخل 
یکی از دلایلی که می تواند پشتوانه این باور باشد که قرآن در همه اعصار پاسخگوی نیازهای بشری است و می تواند جایگاه مؤثر خود را در جامعه انسانی حفظ نماید»، تفسیرپذیری بی نهایت آن است. قرآن کتاب محکمی است که چینش و گزینش حروف، کلمات، عبارتها، آهنگ و معانی آن به اراده خداوند حکیم و آگاه انجام پذیرفته و درجای جای آن نکته های نهفته، بسیار است.

یکی از ابعاد شگفت انگیز قرآن کریم تناسب آیات آن با یکدیگر است» هر خواننده متفکری با قراءت قرآن و دقت در آیات یسوره ـ چه کوچک و چه بزرگ ـ به نظم و ارتباط شگفت انگیز آن پی می برد. 

نظریه تناسب آیات هر سوره همچون سایر مباحث قرآنی با مخالفتها و موافقتهای بسیاری روبرو شده و جنجالهای فراوانی را برانگیخته است؛ آن چنان که برخی مقتضای اعجاز قرآن را از هم گسیختگی آیات آن دانسته1 و برخی وحدت و یکپارچگی منطقی و ادبی سوره های قرآن کریم را معجزه همه معجزه های دیگر2 شمرده اند. 

آنچه در این مجال مورد نظر است چیزی فراتر از تناسب و ارتباط آیات است و آن وحدت غرض است. وحدت هدف سوره» به دنبال یافتن پاسخ برای این پرسش مهم است که: آیا مجموع آیات سامان یافته در یک سوره، هدف خاص و معینی را دنبال می کند و یا هر سوره مشتمل بر آیاتی است که هر چند در بین برخی از آنها تناسب وجود دارد؛ اما در مجموع درسهای پراکنده ای را تشکیل می دهند که چه بسا تناسب شایان توجهی میان آنها نباشد؟ 
اگر هر سوره دارای غرض واحدی است، ارتباط آیاتی که مضامین گوناگونی دارد چگونه است؟ مثلاً اگر سوره بقره یک غرض محوری و اصلی داشته باشد؛ مطالبی همچون تقسیم انسانها به سه گروه، جریان حضرت آدم، داستان بنی اسرائیل و احکام شرعی مطرح شده در سوره و سایر مباحثی که هر یک فضای خاصی دارد چگونه با یک هدف واحد مرتبط خواهد بود! آیا جمع میان این امور پراکنده، کشف یک واقعیت است یا تکلفی بی حاصل!

اگر نظریه وحدت غرض سوره ها» به بار نشیند و سیمای آن از پس زنگار شبهات رخ نماید، آثار و برکات آن در همه مباحث قرآنی اعم از علوم قرآنی و کتب تفسیری آشکار خواهد شد. 
از دیرباز هر محققی که از دریچه تناسب آیات به سوره های قرآن نگریسته و ارتباط آنها را در مجموع سوره درک کرده است با شور و شعف بسیاری از اهمیت والای این علم سخن گفته است.

 ابن عربی در کتاب سراج المریدین می نویسد:

ارتباط آیات قرآن با یکدیگر به حدی است که همچون یک کلمه، معانی آن منسجم و مبانی آن منتظم، و علم بسیار ارزنده ای است که خداوند به روی ما راهی بدان گشود، چون برای آن اهلی نیافتیم ناگزیر، بر آن مهر زده و بین خود و خدا قرار داده و به وی برگرداندیم.»3 
از متأخرین نیز علامه طباطبایی بر این نکته اصرار دارد که هر سوره تنها مجموعه ای از آیات پراکنده و بی ارتباط نیست، بلکه وحدتی فراگیر بر هر سوره حاکم است که پیوستگی آیات را می رساند.4 ایشان در مقدمه هر سوره، فشرده ای از مطالب گسترده آن را آورده و اهداف و غرض اصلی سوره را بر شمرده است و بسیاری از برداشتهای تفسیری خود را بر پایه غرض اصلی سوره بنا کرده است.

در آغاز قرن اخیر نیز شیخ محمد عبده صاحب تفسیر المنار» همین نظریه را دنبال و مسأله الوحدة الموضوعیة للسور» را مطرح کرده و اصرار دارد که فهم هدف هر سوره کمک شایانی است به مفسر، تا به طور دقیق، به معانی آیات هر سوره نزدیک شود. شاگرد وی رشیدرضا در تفسیر المنار، این نظر استاد را به خوبی توضیح داده است.5 دکتر عبدالله محمود شحاته که کتاب اهداف و مقاصد سوره های قرآن کریم» را به منظور تبیین هدف هر سوره تألیف کرده است، با پافشاری بر اهمیت این روش در تفسیر قرآن بر ضرورت و ارزش آن تأکید می کند. خلاصه آن که گر چه پیشینیان به اهمیت و ارزش تناسب و ارتباط آیات پی برده بودند، اما قرآن پژوهان متأخر ضمن تأکید بر روابط آیات، آن را از منظر جدیدی نگریسته و اعلام کرده اند که هر سوره دارای محور و غرض واحدی است که در نشان دادن به هم پیوستگی آیات نقش بسزایی دارد، و اولین وظیفه هر مفسر پیش از ورود به تفسیر آیات، به دست آوردن و کشف روح حاکم بر سوره هاست، تا در پرتو قرآن بتواند به مقاصد و جزئیات سوره دست یابد.

 

2. مفهوم وحدت غرض سوره ها» 

نظریه وحدت غرض آیات سوره های قرآن» از مباحثی است که در سالهای اخیر مورد توجه خاص برخی قرآن پژوهان و علاقه مندان به معارف اسلامی قرار گرفته است؛ اما از آنجا که چارچوب و مرزهای آن به درستی تبیین نشده مخالفتهای بسیاری را برانگیخته است. از سوی دیگر موافقان و طرفداران وحدت غرض سوره ها نیز هر کدام یکی از ابعاد این فرضیه را در نظر گرفته و به نفی و اثبات جوانب گوناگون آن پرداخته اند. بنابراین تبیین معنای دقیق وحدت غرض سوره ها» به عنوان یکی از مقدمات تصوری این نظریه باید مورد توجه و عنایت قرار گیرد. 
قرآن پژوهان و مفسران متأخر به این نکته پی برده اند که هر سوره دارای هدف و پیامی جامع است که در انسجام و به هم پیوستگی آیات نقش دارد. برخی از آنان از این حدّ جامع به عنوان جان و روح سوره» یاد کرده اند که در کالبد هر سوره جریان دارد و بر مبانی، احکام، توجیهات و اسلوب آن سلطه و اشراف دارد.6 

دکتر عبدالله محمود شحاته می نویسد: 

وحدت غرض سوره های قرآن کریم به این معنی است که باید پیام سوره ها را اساس فهم آیات آن سوره تلقی کرد؛ از این رو لازم است غرض سوره به عنوان محور و مدار فهم آیاتی مدّ نظر باشد که پیرامون همان غرض نازل شده اند.»7 

از عبارت یادشده می توان نتیجه گرفت که از نظر دکتر شحاته، وحدت غرض سوره یعنی؛ کشف وحدت جامع و حاکم بر هر سوره که مفسر در پرتو آن می تواند به مقاصد و محتوای سوره دست یابد. 

سید قطب برای ترسیم وحدت جامع و روح کلی هر سوره از تعبیر دقیق تری استفاده کرده است، او می نویسد: 

از جمله هماهنگی های هنری در قرآن، تسلسل معنوی موجود بین اغراض و سیاق آیات و تناسب آنها در امر انتقال از غرضی به غرض دیگر است.»8 

از نظر سید قطب، هر سوره دارای یک هدف اصلی است و محتوای سوره با محورها و مقاصد فرعی قابل تفکیک است و هر دسته از آیات به لحاظ تناسب درونی و ارتباط نزدیکی که با یکدیگردارند ذیل یک محور فرعی قرار می گیرند. این محورها در یک نکته اصلی و اساسی که هدف و غرض اصلی سوره را تشکیل می دهد مشترکند. بنابر این لازمه طبیعی اعتقاد به وحدت غرض سوره ها این است که به ارتباط سامان مند و منطقی آیات با یکدیگر معتقد باشیم؛ به گونه ای که بتوان در یک نمودار درختی همه آیات را از طریق محورها و عنوانهای فرعی به یک عنوان و غرض اصلی اتصال داد. 

قرآن پژوهان و مفسرانی که به این روش در تفسیر قرآن و فهم مقاصد آن گرایش دارند در کتابهای خود تلاش کرده اند بخشی از قرآن یا همه آن را از این نگرش به نمودار کشند. آنان برای هر سوره مقدمه، مقاصد و خاتمه در نظر گرفته و سعی کرده اند محتوای هر سوره و آیات به ظاهر پراکنده را در این چهارچوب قرار دهند. 

از این جمله می توان به تلاشهای سید قطب در تفسیر فی ظلال القرآن» و سعید حوّی در الأساس فی التفسیر»، دکتر سید محمدباقر حجتی و دکتر بی آزار شیرازی در تفسیر کاشف»، محمد رشید رضا در المنار» و دکتر عبدالله محمود شحاته در کتاب اهداف و مقاصد سوره ها» اشاره کرد.

محمد محمد المدنی نیز در کتاب المجتمع الاسلامی کما تنظمه سورة النساء» نمودار محتوایی سوره نساء را ترسیم کرده است. استاد محمدهادی معرفت همین روش را درباره سوره حمد و بقره در کتاب گرانقدر التمهید» به کار برده است. 

همه قرآن پژوهان و مفسرانی که به وحدت غرض سور معتقدند بر این نکته پای می فشارند که چنین وحدتی نه تنها در سوره های کوچک یا متوسط قرآن، بلکه در سوره های بزرگ و حتی سوره بقره نیز حاکم است. سید قطب به صراحت اعلام می کند که این شیوه همگانی تمامی سوره های قرآن است و سوره های بلندی همچون سوره بقره ازاین قاعده مستثنی نخواهند بود.9 

باید افزود که منظور از وحدت غرض سوره ها این نیست که هر غرض فقط در یک سوره مطرح شده است و سوره های دیگر درباره آن هیچ سخنی ندارند، و این گونه نیست که هر فصل مشتمل بر مباحثی است که سایر فصول از آن خالی است. خلاصه آن که نمی توانیم سوره های قرآن را به مثابه فصول مختلف قرآن به حساب آوریم. 

به عبارت دیگر، وحدت غرض سوره ها تنها بر این نکته تأکید دارد که آیات به ظاهر پراکنده هر سوره یک هدف مشخص را دنبال می کنند که در پرتو آن از نظمی معجزه آسا و ارتباط سازوار و منطقی برخوردار می شوند. اما اگر سوره ملک درباره ربوبیت الهی سخن می گوید و این غرض محور اصلی آن را تشکیل می دهد هرگز به این معنی نیست که بحث ربوبیت الهی در هیچ سوره دیگری مطرح نشده و همه آیات آن در این سوره جمع شده است. کسی که کمترین آشنایی با قرآن کریم و اسلوب آن داشته باشد می داند که داستان حضرت موسی (ع) یا جریان حضرت آدم(ع) بارها در قرآن کریم تکرار شده است، ولی در هر سوره به تناسب غرض و محور اصلی سوره از یک بعد بدان پرداخته شده است. 

آنچه تاکنون از قدما و متأخرین نقل شد به خوبی اهمیت و جایگاه نگرش جامع گرایانه» را به سوره های قرآن در فهم مقاصد و پیامهای قرآن آشکار می سازد، اما باید بر این مجموعه، فوائد، کاربردها و دستاوردهای علمی و عملی بررسی موضوعی سوره را نیز افزود تا اهمیت دوچندان این روش درعصر کنونی آشکار گردد و زمینه استقبال عمومی از این سبک جدید تفسیری فراهم آید.


دریافت مقاله




سعیده محمودی 1
 حسین چراغیوش 2*
 محمود میرزاییالحسینی 3
چکیده
گفتمان ( discourse ) بهطورکلی به بافت زبان در مراحل بالاتر از جمله اطلاق میشود. تحلیل گفتمان، یکی ازابزارهای تحلیل متون ادبی است که ارتباط بین ساختارهای گفتمانمدار و دیدگاههای اجتماعی حاکم بر تولید گفتمان را بررسی میکند، تحلیل گفتمان ادبی به عنوان یکی از فروع تحلیل گفتمان به بررسی و نقد متون ادبی از جنبه ساختارهای زبانی و بافت متنی و هماهنگی آنها با بافت موقعیتی میپردازد. نهج البلاغه به عنوان مجموعه سخنانی فروتر از قرآن کریم و فراتر از کلام بشری همواره مورد تحلیل پژوهشگران قرار گرفته است؛ اما یکی از ویژگیهای شایان توجه درباره نهجالبلاغه ویژگی گفتمان ادبی است که به نظر میرسد کمتر مورد پژوهش و بررسی قرار گرفته است، در حالیکه بخشی از زیباییهای کلام امام)ع(، به ارتباط و هماهنگی بین ابزارهای ادبی درون متنی و بافت موقعیتی آنها مربوط است. این پژوهش در پی آن است که با روش توصیفی- تحلیلی و از منظر تحلیل گفتمان ادبی به بررسی یکی از خطبه های مشهور نهج البلاغه به نام خطبة جهاد بپردازد و کوشیده گفتمان ادبی این خطبه را بر اساس تناسب و انسجام بین بافت متن در ساختارهای مختلف و بافت موقعیتی آن تحلیل و تبیین نماید. برآیند پژوهش نشان میدهد که ساختارهای خطبه اعم از ساختار بیرونی که شامل سطح آوایی، سطح نحوی و سطح دلالی میباشد و ساختار درونی که شامل محتوا و عواطف گفتمان است، متناسب و منسجم با بافت موقعیتی آن یعنی کوتاهی و غفلت مخاطب در امر جهاد، در پی برانگیختن احساسات مخاطب و بیدار کردن او از خواب غفلت میباشد.

کلیدواژه ها: تحلیل گفتمان، گفتمان ادبی، امام علی(ع)، خطبة جهاد.

1.کارشناس ارشد زبان و ادبیات عربی دانشگاه لرستان
2. استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه لرستان
3. دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه لرستان
 * نویسنده مسئول Email: Cheraghivash.h@gmail.com

دریافت


محمدجواد محسنی*

چکیده

امروزه با افزایش انتقادهای نظری از رویکرد اثباتگرایی، بسیاری از دانشمندان علوم اجتماعی و انسانی به جای جمعآوری دادههای کمی و تحلیلهای آماری، بر روشهای کیفی تحقیق تأکید میورزند. یکی از روشهای بسیار رایج پژوهشهای کیفی، تحلیل گفتمان انتقادی است. تحلیل گفتمان انتقاد ی، به لحاظ فلسفی مبتنی بر ساختگرایی است که با تأکید بر عاملیت انسانی، واقعیت را به سازههای انسانی تقلیل میدهد. این نوشتار با اشاره به استامات منطقی مبانی سازهگرایانة تحلیل گفتمان انتقادی، به این نتیجه می رسد که این دیدگاه بهلحاظ معرفتشناختی به نسبی گرایی ، سفسطه و ا نک ار شناخت ، نسبیت ارزشی ،خودمتناقض بودن، امتناع صدق و کذب، و امتناع اخلاق منجر میشود.

کلیدواژه ها: گفتمان، تحلیل گفتمان، انتقادی، زبان، قدرت، ایدئولوژی، سازهگرایی.


 * دانشجوی دکتری جامعه شناسی مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی jawadmohseni@gmail.com


مقاله دریافت


مطالعه موردی: نقش و جایگاه علی بن ابیطالب(ع) در متون معماری(کتیبه ها) و  فتوت نامه های سده های هفتم تا دهم

نسیم خلیلی 1

مهدی فرهانی منفرد 2


چکیده

این مقاله با هدف مطالعه شخصیت اسطورهای علی بن ابیطالب(ع) در سده های میانه تاریخ ایران و در گستره متداخلی از حوزههای معماری، ادبیات، فرهنگ عامه و تصوف نگاشته شده است. نویسنده با بهره جستن از رویکرد نظریه ادبی بینامتنیت و مبتنی بر روش رولان بارت، متفکر فرانسوی، کوشیده است نشان دهد چگونه وجهی اسطورهای از این شخصیت مهم اسلامی در کنار شخصیت تاریخی ایشان ایجاد و در طول سدهها و از طریق شبکه فرهنگی درهمتنیده ای بازتولید شده است.

کلیدواژه ها: بینامتنیت، رولان بارت، علی بن ابیطالب(ع)، کتیبه ها، فتوتنامه ها.


1. دانشجوی دکتری رشته تاریخ ایران میانه، دانشگاه اهرا(س)، تهران، ایران nasimabk@yahoo.com  رایانامه مسؤول مکاتبات 

2. دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه اهرا(س)، تهران، ایران m.f.monfared@gmail


دریافت مقاله 



شادی نفیسی 1*

حسین افسردیر 2

چکیده

بینامتنیت از جمله مباحث نوین در حوزه مطالعات ادبی است که به بررسی روابط بین دو متن می پردازد. نظریه پردازان مختلف با خاستگاه ها و تحلیل های متفاوتی به تبیین این روش پرداخته اند. ژنت از جمله مشهورترین نظریه پردازان متأخر در این زمینه است که به تفصیل به طبقه بندی

انواع روابط بینامتنی و تحلیل چگونگی آنها پرداخته است. از بین متون دینی، ارتباط نهج البلاغه با قرآن، به ویژه با توجه به این که امام علی )ع( قرآن ناطق دانسته شده اند و بر معیت ایشان با قرآن تأکید شده است، همواره مورد عنایت شارحان نهج البلاغه بوده است. استفاده از روش بینامتنیت در تحلیل این رابطه، ن هتنها به تعمیق فهم ما از قرآن و نهج البلاغه کمک م یرساند، بلکه به استانداردسازی روش بررسی آنهم کمک م یکند. استفاده از این روش، کارکردهای مختلفی دارد که یکی از آن ها در جهت تصحیح متون است. در این مقاله با این هدف به بررسی نهج البلاغه پرداخته ایم و نشان داده ایم که توجه به این رابطه به شناسایی تصحیف، درج و اضطراب در متن نهج البلاغه کمک می کند. تصحیف گاهی در حرکات واژگان و گاهی در ریشه واژهها صورت گرفته است. ده نمونه از این دو نوع تصحیف در نهج البلاغه یافت شد. آسیب دیگر، درج یک یا چند واژه در متن حدیث بود. در نهج البلاغه دو نمونه از این نوع آسیب وجود داشت. آسیب دیگر اضطراب متن حدیث است. از این نوع آسیب تنها یک مورد در نهج البلاغه یافت شد.

کلیدواژه ها: بینامتنیت، رابطه نهج البلاغه با قرآن، تصحیح متن، تصحیف، حدیث مضطرب،حدیث مدرج.


1. دانشیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران )نویسنده مسئول( shadinafisi@ut.ac.ir

2. دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران h.afsardyr@ut.ac.ir


دریافت مقاله 



 مهدی غیاثوند

چکیده

اگر در پی آن باشیم که ایدة بینامتنیت کریستوا را در قامت یک هرمنوتیک در نظر آوریم،میتوان گفت که چنین امری از مسیر تحلیل او از سوژة مؤلف/خواننده و از سویدیگر تحلیل او از متن میگذرد. پویایی سوژه از یکسو سوژة در فرآیند و پویایی متن ازسویدیگر -بینامتنیت، متن زایشی و امر نشانهای- به پویایی خوانش و در پی آن تأویل منجر خواهد شد. ثمرة این پویایی چیزی جز کنار رفتن مفاهیمی چون قطعیت معنا، اصالت، یکتایی آن نخواهد بود و تا حدود زیادی فضا برای تکثر خوانشها باز خواهد بود. این نوشتار در اندیشة آن است تا پس از مروری بر عناصر دخیل در شکلگیری مفهوم بینامتنیت و به طور کلی منظومة فکری کریستوا، نظیر مکالمهگرایی باختین، زبانشناسی سوسوری و آراء بارت در باب متن به ترسیم سیمای این هرمنوتیک مورد اشاره بپردازد. هرمنوتیک مذکور، نه پیشنهاد نوعی روش و نه نا ر به معنایی قطعی، یگانه و مؤلف محور است؛ بلکه بر وجوه تاریخی، متکثر و برخوردار از بستر اجتماعی و ی و. . . متن و معنا تأکید کرده و گونهای فهمشناسی مبتنیبر زبانشناسی و روانشناسی ارائه میکند که کاملا در یک فضای پساساختارگرایانه و پست مدرن طرح میشود.

واژگان کلیدی: بینامتنیت، تأویل، امر نشانهای و نمادین، جایگشت، معنازایی، متنزایشی و متن اهری


دانشجوی دکتری فلسفه غرب معاصر،دانشگاه تهران mahdi.ghiasvand@gmail.com


دریافت مقاله 



پرویز البرزی*

 مسعود منصوری**

چکیده

از جمله رویکردهای برخی زبان شناسان متن و قرآن پژوهان در دهه های اخیر، تلاش برای دستیابی به یک چارچوب زبان شناختی مدون و مناسب برای تبیین ساختار قرآن کریم است .گستردگی و تداخل موضوعات در متن قرآن، ساختار روایی متفاوت ، فراوانی خردمتن ها و پاره متن ها از یک سو، و روابط بسیار پیچیده درون متنی و بینامتنی از دیگر سو، جزو چالش های این رویکرد تازه است. جستار حاضر، با هدف رسیدن به پاسخی درخور این بحث، ضمن توصیف ویژگی های کلان متن و بررسی چگونگی انطباق آن با متن قرآن به بازتعریف بینامتنیت، است، می پردازد. هرچند شواهد گوناگون حاکی از وجود انسجام در کلان متن » که عبارت از یک بینامتنیت حداکثری است، اما عبور از بافت های زمانی، مکانی و موقعیتی در جای جای متن و ساختارشکنی در سبک روایی و تداخل موضوعات، این دیدگاه را تقویت می کند که برای متن قرآن می بایست مدلی بومی ابداع شود، تا بتوان ساختار غیرخطی و انسجام شبکه ای این کلان متن را بهتر آشکار نمود.

واژه های کلیدی: بینامتنیت، کلان متن، خردمتن، پاره متن، گونه متنی، انسجام.


* دانشیار دانشکده زبان و ادبیات خارجی دانشگاه تهران palborzi@ut.ac.ir
** دانشجوی دکتری زبان و ادبیات خارجی دانشگاه تهران (نویسنده مسئول) mansouri4331@yahoo.com 
 

دریافت مقاله



محمد رضا وصفی

سید روح الهی شفییی


چکیده

در این نوشتار، درپی تبیین روشمند جایگاه عهدین در تفسیر قرآن، نخست،دربارۀ الگوی نشانه شناختی بینامتنیت سخن گفته ایم. برپایۀ این الگو، هرمتنی بر اساس متن های پیشین استوار می شود و بدین ترتیب، هستی و پیشینۀمتن و نشانه ها از آنچه تاکنون پنداشته می شد، بسیار ژرف تر و گسترده تراست. متن های دینی و از جمله قرآن کریم نیز از این قاعده جدا نیستند و مفسر توانا باید بتواند از منابع بینامتنی، برای تفسیر قرآن به صورتی بهینه بهره گیرد. در بخش دوم این نوشتار، شایستگی عهدین را برای قرار گرفتن درجایگاه منبعی بینامتنی برای تفسیر بخش هایی از قرآن نشان داده ایم و بدین منظور، ضمن به دست دادن پیشینۀ این ره یافت نو، بدین مسئله پرداخته ایم که پذیرش این نگاه، وماً به معنی راه یابی اسرائیلیات به تفسیر قرآن، پذیرش وثاقت سندی و خاستگاهی الهی همانند قرآن برای عهدین، و نفی دیگر منابع معرفتی برای تفسیر قرآن نیست.

واژه های کلیدی: بینامتنیت، قرآن، عهدین، اسرائیلیات، تحریف


 استادیار دانشگاه تهران mrvasfi@yahoo.com

 دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی srooh_sh@yahoo.com


دریافت مقاله



اسماعیل آذر ١

چکیده

نظریه های بینامتنیت با نام یولیاکریستوا در قرن بیستم شکل گرفت. رویکرداین نظریه در تقابل با نقد منابع مطرح شد. قبل از کریستوا شخصیتهای دیگری در پیشابینامتنیت چون میخائیل باختین با آرای گفتگومندی و چند صدایی با رویکردی نوین در نظریه و نقد ادبی و هنری مطالبی را طرح (polyphony) کرده بودند. در حوزة بینامتنیت هم نظریه های فردینان دوسوسور و چا سندرس پیرس کم و بیش مورد توجه قرار گرفت ولی تمام نظریه پردازان بعد از سوسور وامدار او هستند و بینامتنیت هم نمیتواند در مسیر این تاثیر قرار نگرفته باشد. بنابراین بینامتنیت یک پیامد فردی نیست و آن را باید یک جریان تلقی کرد. بینامتنیت بر این استوار شده که هر متنی دارای یک پیش متن است و انواعی دارد که مهمترین آنها بینامتنیت ریفاتری، ژنی و ژنتی است. در این میان نظریه ژنت بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. او رابطه یک متن بامتن دیگر یا غیر خود را با واژة جدید ترامتنیت نام گذاری و آن را مقید به پنج عنوان کرده است. سرمتنیت، پیرامتنیت، فرامتنیت، بیش متنیت و ترامتنیت. هر کدام از موارد یاد شده اشاره به شیوه های تاثیر یک متن بر متن دیگر دارد که موضوع این تحقیق قرار گرفته است.

کلیدواژه ها: بینامتنیت، ترامتنیت، ژرارژنت، متن، پیشمتن.


١. دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.


دریافت مقاله




، زهرا محققیان 1 

محمدرضا ستوده نیا *2 


چکیده: 

امروزه یکی از رویکردهای مهم در پژوهشهای مربوط به علم نشانهشناسی، مطالعات بینامتنی است که یادآور تعامل متون با یکدیگر است. این نوع پژوهشها با کشف و تحلیل نشانههای رابط میان متون، به درک بهتر متن و خوانش نو از آن، کمک میکند. پژوهش حاضر درصدد شناخت و تحلیل چگونگی و میزان تأثیر قرآن کریم بر لفظ و محتوای ادعیه صحیفه امام سجاد)ع(، یکی از میراثهای ارزشمند شیعه، است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی است؛ به همین دلیل پس از ارائه مباحث نظری، عملیات بینامتنی صحیفه با قرآن کریم که متن غایب درنظر گرفته شده، تحلیل و بررسی شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که این تعامل، بیشــتر بهصورت نفی متوازی و نفی جزئی اســت و در نمونههای اندکی، نفی کلی به کار رفته است. بنابراین پیوندی ناگسستنی میان سخنان امام و قرآن کریم وجود دارد و امام )ع(، عالوه بر الفاظ قرآن کریم، ضمن تعاملی آگاهانه، از محتوای آیات نیز بهرههای فراوان بردهاند. 

واژه های کلیدی :

امام سجاد(ع)، بینامتنی، تناص، صحیفه سجادیه، قرآن، نشانه شناسی


1.دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران z.mohaghegh89@yahoo.com 

2.دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران bayanelm@yahoo.com  


دریافت مقاله



آخرین مطالب

آخرین ارسال ها

آخرین جستجو ها